Skip to Main Content

Slim omgaan met informatie - Kritisch beoordelen: Home

Inleiding en uitleg

 

Voor het ontwikkelen van nieuwe ideeën, kun je jezelf afvragen welke informatie heb ik nodig over:

- bestaande soortgelijke ideeën
- oplossingen voor deelaspecten
- hoe delen van oplossingen kunnen werken

In deze zoektocht naar geschikte (literatuur) bronnen vind je allerlei informatie. Maar niet al deze informatie heeft dezelfde kwaliteit. Het is van belang een kritische houding te ontwikkelen die je in staat stelt de gevonden informatie op een goede wijze te evalueren.

De twee voornaamste criteria waarop je de gevonden informatie moet beoordelen, zijn relevantie (bruikbaarheid) en betrouwbaarheid.

Bronnen beoordelen op relevantie (bruikbaarheid)

Onder relevantie verstaan we in dit geval de mate waarin de informatie bijdraagt aan de beantwoording van de (onderzoeks)vraag.

De gevonden informatie beoordeel je op inhoud, niveau, vorm en actualiteit.

Je kunt jezelf daarbij de volgende hulpvragen stellen (onderstaande info in een mooi schema?)

Hulpvragen over de relevantie van informatie op inhoud, niveau en vorm

  • Voor wie is de informatie bedoeld? (Wie is het bedoelde publiek?)
  • Is de informatie objectief (feit) of subjectief (mening)? En, zijn de meningen onderbouwd?
  • Is de informatie op het juiste niveau? (Niet te makkelijk of te moeilijk?)
  • Heb je verschillende bronnen bekeken voordat je besliste om deze bronnen te gebruiken?
  • Heb je geprobeerd zo volledig mogelijk te zijn, het vanuit verschillende invalshoeken bekeken?
  • Past het type informatiebron (boek, artikel, proefschrift e.d.) bij je informatiebehoefte?

Het gaat erom dat de inhoud, niveau en vorm van de informatie bij je (onderzoeks)vraagstelling en doelstelling past.
 

Hulpvragen over de relevantie van informatie op actualiteit

  • Wanneer is informatie gepubliceerd of gepost?
  • Is de informatie herzien of bijgewerkt?
  • Komen de gegevens uit de informatiebron overeen met de huidige situatie?
  • Werken de links nog?

Let op! Een ouder boek of artikel kan actueel zijn voor je onderwerp!

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

 

 

 

Kritisch beoordelen aan de hand van checklists en posters

Er zijn veel tools die je kunnen helpen de informatie kritisch te beoordelen. Een selectie vind je hier. Kies uit wat jou (nog meer) kan helpen de bron kritisch te beoordelen.

Video: Informatie gebruiken en beoordelen aan de hand van CRAAP

Bronnen beoordelen op betrouwbaarheid

Betrouwbaarheid betekent in deze context de mate waarin je erop kunt vertrouwen dat de informatie correct is.

 

De betrouwbaarheid van informatie kun je beoordelen aan de hand van de volgende criteria: (onderstaande info in een mooi schema?)

Autoriteit

  • Is de auteur een autoriteit? Is hij een erkende auteur in zijn vakgebied? Voor welke organisatie werkt hij? Wat is er bekend over de auteur?
  • Gaat het om een gerenommeerde organisatie?  Wie is de websitebeheerder? Een document of website van een gerespecteerde bekende organisatie is over het algemeen betrouwbaarder dan die van een vage stichting met dubieuze of onduidelijke doelstellingen
  • Is er sprake van sponsoring van auteur of organisatie? Sponsoring hoeft geen probleem te zijn, maar houd goed in de gaten dat er commerciële belangen mee kunnen spelen
  • Is er sprake van kwaliteitsbeoordeling? Zo ja, is er een redactie? Zijn artikelen ‘ge-peer-reviewed’?  Zeker bij peer review is er sprake van een grote mate van betrouwbaarheid omdat twee of meer collega’s uit hetzelfde vakgebied de tekst hebben gecontroleerd

Juistheid

  • Kloppen de feiten? Ga na of ze bevestigd worden in een andere bron. Let op: zie je steeds dezelfde letterlijke tekst terug, dan is de informatie geknipt en geplakt en is het onwaarschijnlijk dat de makers van de website de informatie gecontroleerd hebben
  • Worden meningen onderbouwd met feiten?
  • Komt de informatie uit een primaire bron of uit de tweede hand?

Objectiviteit

  • Wat is het doel van de informatie? Is het doel informeren, opinievorming, propaganda etc.?
  • Gaat het om (harde) feiten of meningen?
  • Wordt het onderwerp van meerdere kanten belicht?

Kwaliteit informatiebron

  • Hoe nauwkeurig en gedetailleerd zijn de gegevens?
  • Ziet de informatiebron er professioneel uit (lay-out / structuur)?
  • Betreft het gratis of betaalde informatie?
  • Waar komt de informatie vandaan? Is het afkomstig van een universiteit, hogeschool of overheidsinstelling? Heb je het gevonden via een bibliotheek?

Controleerbaarheid

  • Is er sprake van bronvermelding? Wat is de kwaliteit van die bronnen?
  • Is na te gaan of informatie juist en volledig is?

Algoritmes en filterbubbels

Tips om uit je filterbubbel te komen

  • Maak gebruik van een andere zoekmachine dan je normaal doet. Vergelijk het resultaat. Bijvoorbeeld tussen Google, Bing en DuckDuckGo. Krijg je dezelfde, of andere resultaten?
  • Maak gebruik van een incognitovenster, InPrivate-venster of privétabblad als je het internet op gaat. 
  • Kijk je graag filmpjes op Youtube? Log dan een keer uit en open Youtube opnieuw. Je ziet dan de meest populaire filmpjes van Nederland. Zit er iets bij naar jouw smaak?

    Bron: HAN. (2025, 7 mei). Masterclass literatuur zoeken: Filterbubbel. Libguides. Geraadpleegd op 20 juni 2025, van https://libguides.bibliotheek.han.nl/workshop_afstudeerders/filterbubbel 

Beoordelen en herkennen van GenAI content

Het is aannemelijk dat informatie die je (op internet) gaat vinden, steeds vaker content zal zijn die (deels) door GenAI is gegeneerd. Om te beoordelen of content gemaakt is door een AI tool, kun je op de volgende punten letten (Rubens, 2024; Van Empel, z.d.):

(schema van  maken)

  • Check taalgebruik en woordkeus. AI gebruikt vaak bepaalde woorden die we zelf niet snel zouden kiezen, zoals “fundamentally” of “delve”. In Nederlandse teksten kom je bijvoorbeeld termen als “diepgaand” tegen. Ook herhaalt AI zichzelf vaker.
  • Controleer grammatica en spelling. Je zou het wellicht niet verwachten, maar door AI gegenereerde teksten zijn vaak té foutloos. Mensen van vlees en bloed maken kleine foutjes in grammatica of spelling. Een perfect geschreven stuk dat verder niet briljant is, kan wijzen op AI-gebruik.
  • Gebruik van Anglicismen: Zijn er Engelse woorden, spelling, valuta of termen die niet passend zijn voor de context aanwezig?‍
  • Citering en Referenties: Ontbreken er correcte citeringen of referenties, of kloppen de aangehaalde referenties niet?‍
  • Detailniveau: Bevat de tekst een ongewoon hoog detailniveau of specifieke kennis die niet overeenkomt met de rest van de content?
  • Stijlconsistentie: Vertonen de tekststijl en het taalgebruik significante verschillen met andere teksten op de website?
  • AI-Specifieke Waarschuwingen: Bevat de tekst disclaimers of waarschuwingen die typisch zijn voor AI-gegenereerde inhoud?‍
  • Structuur van de Tekst: Is er een ongewone structuur, zoals herhalende conclusies of essayopbouw, binnen de tekst?‍
  • Lokale en Actuele Kennis: Ontbreekt er specifieke kennis over lokale of recente gebeurtenissen?‍
  • Overdreven Taalgebruik: Wordt er gebruikgemaakt van ongewoon eloquente of ongebruikelijke taal die afwijkt van de normale stijl van de website/ bron?
  • Actualiteit en Datering: Ontbreken er verwijzingen naar recente gebeurtenissen, vooral na een specifieke datum?‍
  • Gebruik van Perspectief: Zijn er inconsistenties of fouten in het gebruik van perspectief (eerste of derde persoon)?‍
  • Gebruik van Visuele Hulpmiddelen: Zijn er verwachte grafieken, tabellen of andere visuele elementen afwezig in de tekst?
  • Let op de lengte en inhoud. AI heeft de neiging om overbodig lange, uitgebreide antwoorden te geven die de kern mist
  • Kijk naar emotie en persoonlijkheid. AI-teksten missen vaak echte emotie, zelfs als ze over gevoelens gaan. Ze zijn vaak vlak van toon en bevatten vaak clichés.
  • Let op de opmaak. Soms verraadt de opmaak van de tekst AI-gebruik. Rechte aanhalingstekens in een document met een lettertype dat normaal gekrulde aanhalingstekens heeft, kunnen erop wijzen dat de tekst uit ChatGPT is gekopieerd.
  • Geen of niet bestaande bronvermeldingen. Door AI-toepassingen gegenereerde teksten bevatten vaak geen bronvermeldingen of vermelden bronnen die niet bestaan of geen relatie hebben met de inhoud van de tekst.
  • Kijk naar de structuur. AI houdt van lijstjes en opsommingen. Het is verdacht als een tekst ineens vol staat met een ongenummerde lijst. Ook gebruikt AI vaak standaard overgangen tussen alinea’s. Bij Nederlandse teksten gebruiken generatieve AI-toepassingen regelmatig zinsconstructies die Angelsaksisch van aard zijn. Bijvoorbeeld: “De onderzoekers suggereren…”. Of: “Menselijke docenten brengen hun unieke perspectieven, ervaringen en onderwijsstijlen mee, wat bijdraagt aan een rijke en diverse leeromgeving.”
  • Let op vreemde details. AI kan soms rare fouten maken, zoals foute bronvermeldingen. Er kan daarnaast sprake zijn van  anachronismen in een verhaal. Ook kunnen generatieve AI-toepassingen inhoud gaan verzinnen, als de toepassing op basis van de data geen antwoord kan produceren. Dat kan bij specifieke vragen of onderwerpen het geval zijn.

In al deze gevallen, is de kans aanwezig dat de inhoud gegenereerd is door een AI tool. Wees dus altijd kritisch wat je gebruikt.

Gebruikte bronnen

Rubens, W. (2024, 10 september). Hoe herken je AI-teksten zonder technologie? WilfredRubens.com. Geraadpleegd op 19
mei 2025, van https://www.te-learning.nl/blog/hoe-herken-je-ai-teksten-zonder-technologie/

Van Empel, R. (z.d.). De checklist voor het herkennen van AI gebruik: Fraude / plagiaatcheck voor gebruik AI door leerlingen op taal, kennisniveau, persoonlijke toon en snelheid van werk. AI Scholen. Geraadpleegd op 19 mei 2025, van https://www.aischolen.nl/informatie/de-checklist-voor-het-herkennen-van-ai-gebruik