Uitgangspunt voor het vaststellen van een informatiebehoefte is dat er een probleem is dat om informatie vraagt om opgelost te worden. Om die informatiebehoefte te definiëren kun je de 5 W's en 1H methode gebruiken. Je legt daarmee o.a. je doelgroep, de kaders van het onderzoek en het doel van het onderzoek vast. Ook de context wordt verhelderd. 

Dit helpt je ook alvast om je onderzoeksvraag in te kaderen. Je kunt dit onderdeel ook beschouwen als vraagverheldering. Vanuit de praktijk (op micro- of mesoniveau) en de literatuur (op macroniveau) benader je je kwestie en neem je in de probleemanalyse de verschillende perspectieven op. 

Bekijk de 5W1H- methode om meer te weten te komen over je opdracht, probleemstelling of context (wat, waarom, wie, waar, wanneer, hoe).

Wanneer je verschillende informatiebronnen hebt gevonden, schrijf je de probleemstelling en een theoretisch kader

Van daaruit formuleer je een onderzoeksvraag dat bestaat uit een hoofdvraag en eventuele deelvragen. 

De hoofdvraag is de centrale onderzoeksvraag en komt overeen met de probleemstelling of is direct hiervan afgeleid. Deze vraag is het uitgangspunt van je zoektocht. De hoofdvraag omschrijft exact wat je wilt weten en geeft richting aan je zoektocht. Het is dan ook belangrijk om je vraag goed te formuleren.

Een goede hoofdvraag is:

• onderzoekbaar;
• haalbaar;
• origineel;
• complex;
• relevant; 
• specifiek;
• en focust zich op 1 probleem

Je kunt bij het formuleren van je hoofdvraag gebruik maken van de SMART methode.

SMART methode

SMART staat voor:

S = Specifiek

M = Meetbaar

A = Acceptabel

R = Realistisch

T = Tijdgebonden

• De vraag is Specifiek. Maak heel duidelijk wat het resultaat van je onderzoek moet zijn. Bij een te algemene, brede, slecht afgebakende vraag zul je snel verdwalen in een brij aan informatie.
• De vraag is Meetbaar. Geef zo concreet mogelijk aan hoe achteraf kan worden bepaald of het doel is behaald.
• De vraag is Acceptabel. Is er bij de opdrachtgever voldoende draagvlak en heb je de beschikking over de juiste middelen?
• De vraag is Realistisch. Wees ambitieus maar zorg er wel voor dat het doel haalbaar is en de plannen uitvoerbaar.
• De vraag is Tijdgebonden. Je hebt een begin- en een eindpunt, binnen deze beschikbare tijd moet het mogelijk zijn om een antwoord op de vraag te kunnen vinden.

Het is verder van belang dat je een “open” vraag stelt. Dus geen vraag waarop alleen “ja” of “nee” het antwoord kan zijn.

Zijn de hoofdlijnen en kaders van je opdracht helder? Verken dan de mogelijkheden van je onderwerp. Zoek in de breedte naar informatie over je onderwerp, laat je leiden door informatie die je vindt. Tijdens deze oriënterende zoekfase krijg je een steeds duidelijker beeld van je onderwerp. Dit helpt je om je onderwerp af te bakenen en uiteindelijk specifieke zoekvragen te formuleren.

Er zijn verschillende manieren om je te oriënteren op een onderwerp:

• Je kunt experts benaderen - denk daarbij bijvoorbeeld aan docenten, auteurs, stagebegeleiders
• Begin ook met een globale zoekactie op het internet - grasduin met een aantal eerste zoektermen
• Zet alvast zoekacties uit in:  Google Scholar of AI tools, als Copilot, Perplexity of ChatGTP
• Selecteer meteen bruikbare zoektermen uit en noteer ze in een zoekschema
• Sla artikelen op die recent en relevant zijn
• Een encyclopedie raadplegen
• Handboeken en inleidende studieboeken lezen
• Onderwerpsgidsen of portals gebruiken
• Nieuwsberichten lezen voor trends en actualiteiten
• Gebruik maken van hyperlinks om gerelateerde websites te bekijken 

Na je oriëntatie heb je een beter beeld van de mogelijkheden van je onderwerp. Stel vast welke aspecten van het onderwerp je wel en niet gaat behandelen. Hiermee voorkom je dat je onderwerp te breed wordt en dat je verdwaalt bij het zoeken naar informatie.

Je kunt je onderwerp ook afbakenen door te kiezen voor een bepaalde tijdsperiode of bijvoorbeeld een land of taal waarop je je richt. 

Een onderzoeksvraag is complexer dan een zoekvraag. Je doet diepgaander onderzoek  en de vraag is specifieker. Om de vraag goed te kunnen beantwoorden, zul je deelvragen moeten stellen. Maak bij een onderzoeksvraag gebruik van een stappenplan, een gestructureerde aanpak is belangrijk om tot goede resultaten te komen.

Je zoekvraag heeft een (grote) overlap met je onderzoeksvraag maar richt zich op je zoektocht naar literatuur. Je praktijkonderzoek is vaak op micro of meso-niveau, je zoekvraag is op macro-niveau. De literatuur/bronnen gebruik je als theoretisch kader voor je onderzoek. Je bouwt voort op de reeds aanwezige kennis over jouw onderwerp. Uit je zoekvraag haal je zoektermen. Plaats die zoektermen in een zoekschema. Dit zoekschema vormt weer de basis voor de bouwsteenmethode. In de bouwsteenmethode combineer je zoektermen en synoniemen met Booleaanse operatoren (AND-OR-NOT). In het onderdeel "Zoeken en vinden" vind je meer uitleg over de zoekvraag.  

Je hebt verschillende type vragen:

Deel- en zoekvragen

Bij complexere problemen is het nodig om je hoofdvraag op te delen in een aantal deelvragen. Deze deelvragen hebben betrekking op aspecten van je hoofdvraag. Door in te zoomen op de deelaspecten wordt het beantwoorden van je hoofdvraag hanteerbaar. Alle deelvragen samen geven direct antwoord op je hoofdvraag.

Eenvoudige en complexe vragen

Je kunt te maken krijgen met verschillende soorten vragen, variërend van eenvoudige opzoekvragen tot complexe onderzoeksvragen. Grofweg kun je onderscheid maken in drie typen vragen.

Feitelijke (opzoek)vraag

Het gaat hier om een gerichte, eenvoudige vraag: je zoekt naar een eenduidig feitelijk antwoord. Eenvoudig wil niet altijd zeggen dat het antwoord makkelijk te vinden is. Het is belangrijk dat de feiten kloppen. De keuze van een goede betrouwbare informatiebron is daarom essentieel.

Vraag ter oriëntatie

Bij een vraag ter oriëntatie op je onderwerp zoek je juist niet heel gericht. Je verkent je onderwerp in de breedte om duidelijk te krijgen wat je nou echt wilt onderzoeken. Je wilt je een globaal beeld vormen, de vraag is algemeen van aard. Ook zul je in de praktijk wat deelaspecten gaan verkennen.

Soms moet je een conceptueel model maken, maar wat is een conceptueel model en welke variabelen voeg je toe?